La Gazette Drouot du 23 avril 2021 consacre quatre pages à Fikret Moualla et aux artistes turcs de l’École de Paris
Lors d’une interview avec Anne Doridou-Heim, Marc Ottavi présente l’artiste et le tome I du Catalogue raisonné de l’œuvre de Fikret Moualla paru en 2019 en collaboration avec Kerem Topuz
+ türkçe çeviri
Le tome 1 du catalogue raisonné de l’oeuvre de Fikret Moualla est paru en 2019. C’est la première fois qu’un tel ouvrage est consacré à un artiste turc, ce concept étant j usqu’à présent inusité en Turquie. Le tome II est en préparation et sera aussi édité sous forme de livre. L’expert Marc Ottavi, coauteur avec Kerem Topuz, présente ce peintre au parcours singulier et attachant.
Vous êtes un expert du marché français, comment en êtes-vous arrivé à vous passionner pour Fikret Moualla ?
En 1990, Maître Guy Loudmer a essayé de former un comité pour déterminer ce qui était authentiquement de Moualla et écarter les faux qui pullulaient. Y participaient Madame Favre-Kleinmann, qui avait bien connu l’artiste, et M. Jaunatre, mais leurs positions respectives étaient résolument inconciliables. J’ai beaucoup appris de ces réunions qui ont aiguisé mon rapport à l’œuvre.
En 2000, le hasard m’a fait présenter, avec Maître Chassaing au marteau, la collection de M. Garrigou, qui avait acquis au cours de trois ventes d’atelier en 1977-78 près de 100 gouaches de Moualla, la plupart en feuilles, parfaitement conservées et fraîches de coloris.
J’ai participé en 2009 à la publication par Kerem et Hifzi Topuz d’une biographie augmentée d’anecdotes et des souvenirs. Youki Foujita y fait, entre autres témoignages, une description passionnante de l’artiste et de son œuvre.
Dix ans de collecte d’informations, des photographies et autres recherches ont été nécessaires pour pouvoir publier le Tome I du raisonné. C’est un délai raisonnable, justement.
Comment décriviez-vous l’univers pictural de Moualla ?
Hormis quelques essais d’esprit cubiste peu convaincants, l’œuvre de Moualla est figurative. Ses thèmes s’inspirent de la vie courante, marchés, bars, natures mortes, personnages, tout au plus une dizaine de thèmes. Plutôt dessinées et rehaussées de couleurs à ses débuts, ses créations vont se simplifier et devenir par la suite un mélange d’expressionnisme et de tachisme. Moualla est un spontané, un intuitif qui réduit les détails à l’essentiel pour offrir au contemplateur un choc visuel au travers d’une vision synthétique épurée.
Et ses rencontres ?
En Turquie, la scène artistique de l’entre deux guerres est elliptique, les commandes rares. L’un de ses meilleurs soutiens est le peintre Abidine Dino. À Paris, où il s’installe en 1938, Moualla ne fait partie d’aucun sérail, bien qu’il ait rencontré Braque, Friesz, Lhote, Metzinger et la plupart des participants de l’École de Paris. Picasso lui offrira un dessin que Moualla s’empressera de vendre arguant n’avoir pas mangé depuis trois jours. C’est un artiste solitaire qui crée des chef-d‘œuvre dans sa chambre d’hôtel.
On est frappé par sa force des couleurs. Ce sont elles qui le guident ?
De 1920 à 1926, Moualla étudie aux Beaux-Arts à Berlin. Il conservera de sa fréquentation des membres du Blaue Reiter l’usage d’une palette de couleurs primaires et une frontalité du sujet où la perspective est quasiment absente. Sur une combinaison de couleurs simplifiées l’artiste ordonne du bout de son pinceau des traits courts, hachurés, se superposant les uns aux autres, formant des contours de forme incertaine. C’est toute la science de cet enfant naïf que cet assemblage hétéroclite entre le fond, la forme, les traits, les couleurs, puisse se fondre en un mariage improbable mais heureux.
Il semblait tout aussi attachant qu’asocial…
Se qualifiant lui-même de régressif, Moualla est un rebelle, querelleur parfois quand il se sent persécuté. A certains moments, c’est un enfant qui obéit à des pulsions irrépressibles et se révèle incapable de toute patience.
Une telle personnalité a certainement nui à sa reconnaissance officielle…
De grands marchands ce sont intéressés à Moualla, Marcel Bernheim, Dina Vierny, Renou et Poyet, mais le mauvais caractère du peintre et son comportement erratique ont fait échouer tous leurs projets. L’incapacité de l’artiste à assumer un engagement a été évidemment défavorable.
Il errait dans Paris, son carton à dessin sous le bras à la recherche de quelques billets de 100 francs de l’époque. On est toujours dans l’image de la bohême ?
Une fois épuisé son cercle restreint de relations, n’ayant aucun réseau commercial, Moualla était contraint de présenter ses gouaches aux terrasses des cafés, non par tradition latine mais par besoin.
Il produit quotidiennement des œuvres sur papier, par nécessité financière. Est-ce pour la même raison qu’il ne peint jamais de toiles ?
Moualla travaille quotidiennement à produire des gouaches parce que ce médium s’adapte mieux à la spontanéité de son geste et parce que le temps de séchage est inexistant. Le stockage est réduit et le matériau peu couteux. On compte toutefois quelques huiles exécutées sur des toiles acquises pendant les rares moments d’abondance.
Les choses sont bien différentes aujourd’hui, sa cote est importante. Comment s’est-elle créée ? Et y-a-t-il désormais un réajustement entre les marchés turcs et européens?
Après une baisse significative, les cotations ont retrouvées leur niveau des années 2000. On dégotte encore de petits formats dans les 2000 € et de belles feuilles à partir de 10 000 €. Quelques grands formats très réussis ont dépassés 30 000 € mais c’est pour l’instant exceptionnel. Malgré la faiblesse de la livre Turque, les adjudications sont très comparables entre les deux continents.
Qui sont ses collectionneurs ? Que recherchent-ils dans son œuvre ?
Les collectionneurs sont principalement issus de la diaspora turque. En Europe, tous les sujets sont demandés alors qu’en Turquie la demande pour les portraits et les scènes de bar rencontrent peu de succès du fait des convictions religieuses.
Tome II du Catalogue raisonné de l’œuvre de Fikret Moualla est actuellement en préparation.
Marc Ottavi ile
RÖPORTAJ
« Mualla, resimlerinde öze giden, içgüdüleriyle hareket eden spontan bir sanatçı. »
Anne Doridou-Heim, Gazette Drouot
Fikret Mualla’nın Tüm Eserleri Derlemesinin birinci cildi 2019 yılında basıldı. Bu sayede, bir Türk sanatçısıyla ilgili olarak, ilk kez bir « Catalogue Raisonné » yayınlanmış oldu. Şu anda hazırlık aşamasında olan ikinci cilt ise, aynı şekilde kitap olarak basılacak. Kerem Topuz’la birlikte bu birinci cildi hazırlamış olan Marc Ottavi, hayat hikayesi son derece özgün ve çekici bu ressamı bizlere tanıtıyor.
Fransız sanat piyasalarının resim uzmanı olarak, Fikret Mualla tutkunuz nasıl başladı ?
1990 yılında, Fransa’nın en önemli müzayede evlerinden birini yöneten Guy Loudmer, çoğalmaya yüz tutan sahte Mualla’ları devre dışı bırakmak amacıyla bir komite kurmaya çalıştı. Komiteye katılanlar arasında, sanatçıyı iyi tanımış olan Bayan Favre-Kleinmann ve Bay Jaunâtre bulunuyor, ama ne var ki eserler hakkındaki görüşleri kesinlikle bağdaşmıyordu. Mualla’nın eserlerine bakışımı zenginleştiren bu toplantılardan çok şey öğrendim.
2000 yılında, tesadüf eseri, Fransa’nın güney bölgesindeki müzayedecilerden biri olan Bay Chassaing’in düzenlediği bir satışta uzman olarak görev alacaktım. Toulouse kentinin sayılı sanayicilerinden biri olan ve çok önemli bir sanat koleksiyonuna sahip olan Bay Garrigou, 1977/78 yıllarında düzenlenen üç atölye satışında Fikret Mualla’nın 100’e yakın eserini edinmişti. Çoğu çerçevesiz, iyi koşullarda kartonlarda saklanmış olan bu guvaşların renkleri son derece tazeydi.
Kerem ve Hıfzı Topuz’un 2009 yılında Fransa’da Fransızca olarak yayınlanan “Fikret Mualla, bir bohemin anatomisi » adlı kitabına bir önsöz yazarak katkıda bulundum. Kitapta yer alan tanıklıklar arasında, Fujita’nın eşi Yuki’nin yazmış oldukları sanatçıyı ve eserlerini son derece etkili bir biçimde anlatıyor.
Mualla’nın Tüm Eserleri derlemesinin birinci cildini tamamlayabilmek için, bilgi, fotoğraf toplama ve çeşitli araştırmalarla geçen 10 yıllık bir çalışma gerekli oldu. Bu tip bir çalışma için gayet normal bir süre..
Mualla’nın resim dünyasını nasıl tanımlarsınız ?
Pek ikna edici olmayan birkaç kübist deneme dışında, Mualla daha ziyade figüratif bir sanatçı. İşlediği temalar, pazarlar, barlar, natürmortlar, sokakta gezinen insanlardan kaynaklanıyor. Konu edindiği, takriben on değişik tema var. Çalışmaları ilk başlarda, renk ve desen ağırlıklı olsa da, eserleri zamanla daha basitleşecek, dışavurumculuk ve lekecilik ön plana çıkacaktı. Mualla spontan bir kişilik. İçgüdüsel bir hareketle detayları öze indirgeyecek, resimlerinde asgari sentetik bir vizyon geliştirerek eserlerini seyredenlerde görsel bir şok yaratacaktı.
Kimlerle ilişkide bulundu ?
Birinci ve İkinci Dünya Savaşları arasında Türkiye’deki sanat ortamı yeni yeni gelişmeye başlıyor. Sanatçının geçimini sağlaması öyle kolay değil. O dönemde Mualla’nın en sağlam destekçilerinden biri Abidin Dino olacak. 1938 yılında Paris’e yerleşen Mualla, Braque, Friesz, Lhote, Metzinger ve Paris Ekolünün çoğu sanatçılarını tanımış olmasına rağmen hiçbir gruba dahil olmayacak. Picasso Mualla’ya bir desen hediye edecek, ama kendisi, üç gündür doğru dürüst yemek yiyemediğinden bunu derhal satacaktır. Mualla, kaldığı küçücük dairelerde veya otel odalarında şaheserler yaratan yapayalnız bir sanatçıdır.
Hemen dikkat çeken, renklerindeki güç. Bu renkler mi Mualla’ya yön veriyor?
Mualla, 1920 ile 1926 yılları arasında Berlin’de Güzel Sanatlar akademisine devam edecek. Blaue Reiter grubu sanatçılarından ona miras kalan, ana renklerden oluşan bir palet, ve resimlerinde, perspektivin neredeyse bulunmadığı, cepheden tasvire dayalı bir stil. Basitleştirilmiş bir renk terkibinden hareket eden sanatçı, fırçasının ucuyla, birbirleriyle örtüşen kısa hatlar çizerek şekilleri belirsiz konturlar yaratacaktı. Fon, şekil, çizgiler ve renkler arasındaki bu karışık alaşımın, beklenmedik şekilde uyumlu bir bütünle sonuçlanması Mualla’nın en önemli hüneridir.
Sevecen olduğu kadar asosyal bir kişilik yanılmıyorsam…
Kendini regresif olarak tanımlayan Mualla asi bir kişilik. Zulme uğradığını sandığı anlarda da kavgacı. Bazen, bastırılamayan dürtülerle hareket eden ve sabretme kabiliyetine kesinlikle sahip olamayan bir çocuk gibi.
Böylesine bir kişilik, sanat dünyasında yer edinmesini engellemiştir herhalde..
Marcel Bernheim, Dina Vierny, Renou et Poyet gibi önemli galerici ve tablo satıcıları Mualla’ya ilgi duymuşlarsa da, sanatçının kötü karakteri ve dengesiz davranışları tüm bu projeleri boşa çıkaracaktı. Sanatçının, taahhütlerini yerine getirmekten aciz oluşu tabii ki olumsuz sonuçlar verecekti.
Paris sokaklarında, o dönemin birkaç yüz Frangını kazanabilmek için, kolunun altında desen kartonunu taşıyarak başıboş dolaşıyordu. Bohem bir yaşamdan mı söz ediyoruz ?
Kısıtlı sayıdaki yakın tanıdıklarının kapısını çaldıktan sonra, resimlerini pazarlayabilmek için ve dayanacağı ciddi bir ticari yapı olmadığından, Mualla’nın yapabileceği tek şey guvaşlarını Paris kahvelerinin teraslarında satmaya çalışmaktı. Bohem bir yaşam sürdüğünden ve bundan haz aldığından değil, günlük ihtiyaçlarını karşılamak zorunda olduğu için…
Maddi açıdan zor durumda olduğundan eserlerini kağıt üzerine yapıyor. Çok az tuval yapmasındaki neden bu mu ?
Mualla’nın her gün guvaş yapmasındaki asıl neden, kağıt satıhın sanatçının resim tekniğine ve spontan jestine daha uygun olması. Üstelik, kuruma süresi de gerektirmiyor. Eserleri depolama ve istifleme derdi olmadığı gibi, kullanılan malzeme de sudan ucuz. Mamafi, Mualla’nın ender refah dönemlerinde yapmış olduğu bazı tuval çalışmalar da yok değil.
Bugün artık durum tamamen farklı tabii. Mualla’nın önemli bir kotası oluştu. Nasıl gelişti bu ? Türk ve Avrupa piyasaları arasında Mualla’nın fiyatları arasında bir denge var mı ?
Önemli bir düşüşün ardındanMualla’nın kotası 2000’li yıllardakine geri döndü. Küçük boyları 2000 euroya, daha büyük ve güzel olanları ise 10.000 eurodan itibaren edinmek mümkün. Özellikle başarılı olan bazı büyük boylar 30.000 euronun üzerine çıktıysa da bu tip fiyatlar henüz istisnai. Türk Lirasının zayıflığına rağmen, müzayede sonuçlarında Türkiye ve Avrupa arasında belirli bir uyum var.
Mualla’nın koleksiyoncuları kimler ? Eserlerinde ne arıyorlar ?
Koleksiyoncuların önemli bir bölümü Türk. Avrupa’da Mualla’nın işlediği tüm konulara talep olsa da, Türkiye’de rağbet gören temalar daha ziyade sokak sahneleri veya bar ve lokanta resimleri.
Fikret MUALLA Tüm Eserleri Derlemesinin ikinci cildini hazırlamaya başladık.
